پیش در آمدی بر تولید دانش اسلامی
محورهای موضوعی : مدیریت دانش
مصطفی جعفرپیشه فرد
1
(جامعه المصطفی العالمیه)
محمد سعید جبل عاملی
2
کلید واژه: دانش اسلامی کتاب سنّت معارف اسلامی گزاره¬, های وصفی گزاره های توصیه¬, ای,
چکیده مقاله :
در ترکیب «دانش اسلامی» سخن از آن است که چه حقایق و گزاره‌های خبری را می‌توان از منابع اسلامی استنتاج و استخراج کرد به گونه‌ای که بر طبق معیارهای علمی و روش‌های صحیح پژوهش، قابل اسناد به دین اسلام باشد و اسناد به آن، مجاز و مشروع و صحیح تلقی شود. دراینجا، اشاره به آن دسته از علوم و دانش‌های اسلامی است که تنها معطوف به معرفت می‌باشد و به شناخت جهان هستی، می‌پردازد و از منابع کتاب و سنّت قابل استخراج است. از این رو، به تفاوت میان دانش اسلامی بر مبنای معارف و گزاره‌های هستی‌شناسانه‌ی اسلام، و دانش اسلامی به معنای مطلق معارف و گزاره‌های مندرج در دین اسلام اعم از آنچه که مرتبط با هستی است و آنچه مرتبط با احکام و شریعت و قوانین و قواعد حقوقی آن است، توجه شده است . بنابراین قلمرو بحث از یک جهت محدودیت و از یک جنبه توسعه دارد. از جهت اکتفاء به دانش‌های هستی‌شناسانه‌ی اسلامی، قلمرو بحث محدود است و از جهت ورود به تمامی شاخه‌های دانش اسلامی مرتبط با هستی توسعه و گسترش دارد. در این مقاله، منظور از «دانش اسلامی» معرفت و علمی است که اوّلاً از دین اسلام، قرآن و سنت منشأ می‌گیرد و قابل إسناد و استناد به این دین است. ثانیاً مرتبط با گزاره‌های هستی‌شناسانه و واقعیت‌های عالم هستی به طور عام و گسترده، اعم از عالم مادّی و غیر مادّی و اعم از علوم عقلی، تجربی، انسانی و غیرانسانی باشد. بنابر این گزاره‌های دستوری و توصیه‌ای قرآن و سنت به طور مستقیم، خارج از موضوع این مقاله است. تشریح ارزش دانش و ضرورت آن ، تعریف دانش اسلامی و امکان آن و تبیین جایگاه خرد ورزی و عقلانیت در نظام اندیشه اسلامی، شرایط را برای معرفی مبانی تصدیقی و اصول راهبردی دانش اسلامی با رویکرد اجتهادی در این مقاله فراهم ساخته است. این اصول می تواند مبنای فراگیری دانش اسلامی و گسترش آن باشد.
In the composition of "Islamic knowledge" it is discussed what facts and news propositions can be deduced from Islamic sources so that they can be attributed to the Islamic religion according to scientific criteria and proper research methods and the documents are permitted and to be considered legitimate and correct. Here, it refers to the ontological knowledge that can be extracted from the sources of Qur'an and Sunnah. Hence, to the difference between Islamic knowledge based on the ontological statements of Islam, and Islamic knowledge in the absolute sense of theology (the statements contained in the Islamic religion, both related to existence and what relates to its laws and Shari'ah and its legal rules), has been paid attention. So the realm of discussion has a limitation in one aspect and a development in another. Relatively limited to Islamic ontological knowledge, the domain of debate is limited and expanded to include all branches of Islamic knowledge related to being. In this article, the term "Islamic knowledge" is the science that first derives from the religion of Islam, the Qur'an and the Sunnah and can be attributed to this religion. Secondly, it is related to the ontological propositions and the realities of the universe in general and extensively. Therefore, the descriptive and recommendation statements of the Qur'an and Sunnah are directly outside the scope of this article. Describing the value of knowledge and its necessity, defining Islamic knowledge and its possibility, and explaining the role of rationality in the system of Islamic thought, has provided the conditions for introducing the authentic foundations and strategic principles of Islamic knowledge with the Ijtihadist approach. These principles can be the basis for learning and developing Islamic knowledge.
1. . ملاعبدالله بن شهاب الدین حسینی، الحاشیه علی نهذیب المنطق، ص114-116، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، 1412ه.ق.
2. . محمد تقی مصباح یزدی، رابطه¬ی علم و دین، ص43-60، انتشارات مؤسسه آموزشی- پژوهشی امام خمینی(ره)، قم، 1392، و حسین بستان و همکاران، گامی به سوی علم دینی(1)، ص32-34، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1391ه.ش.
3. . محمد کاظم (آخند) خراسانی، کفایة الاصول، ص21، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1422ه.ق.
4. . شهید مرتضی مطهری، فلسفه تاریخ(1-4)، مجموعه آثار، ج15، ص504، تهران، مؤسسه نشر و آثار استاد شهید مطهری.
5. . عبدالحسن خسروپناه، کلام، جدید، ص89-90.
6. . محمدبین یعقوب کلینی، الاصول الکافی، کتاب الحج، باب ان الائمة علیهم السلام ولاة أمرالله و خزنته علمه، ج1، ص192-193، دارالکتب الاسلامیة، تهران، 1362ه.ش.
7. . محد رضا المظفر، المنطق، ص76-77، انتشارات المعارف الاسلامیه، قم، 1388ه.ش.
8. . محمدبن علی بن بابویه قمی، مشهور به شیخ صدوق، علل الشرائع، و میرزا حسین نائینی، فوائد الاصول، ج3، ص59، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1406ه.ق.
9. . سید محمد تقی حکیم، الاصول اللعامّة للفقه المقارن، ص270-286، المجمع العالمی لاهل البیت علیهم السلام، قم، 1418ه.ق.
10. . شهید مرتضی مطهری، ده گفتار، تقوا، مجموعه آثار، ج23، ص708،
11. . مهدی بازرگان، آخرت و خدا، هدف بعثت انبیاء، و ر ک؛ علی عبد الرزاق الاسلام و اصول الحکم.
12. . علی عبد الرزاق الاسلام و اصول الحکم و نویسنده، فقه الدولة ص37-52.
13. . آیت الله عبدالله جوادی آملی، انتظار بشر از دین و ر ک؛ عبدالحسین خسروپناه، انتظار بشر ازدین.
14. . سید محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج19، ص311-313،
15. . دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
16. . شهید مرتضی مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، و همچنین محمد علی جلو نگر و محمد باقر خزائلی، تاریخ علم در تمدن اسلامی.
17. . محمد علی جلونگر، و محمد باقر خزائلی، تاریخ علم در تمدن اسلامی.
18. . همان.
19. . همان.
20. . مقاله¬ی تاریخچه نظام آموزش اسلامی، مجله پیام حوزه، تابستان1387، شمارة22.
21. . همان و همچنین مصطفی جعفر پیشه فرد، مقاله پیشینه¬ی نظام تعلیم و تربیت اسلامی، مخطوط.
22. . محمد باقر مجسلی، بحار الانوار الجامعة لدرر الاخبار الأئمة الاطهار علیهم السلام، ج1، ص106-161.
23. .همان، ج1 ص85-96، دارالاحیاء تراث العربی، بیروت، لبنان، 1432ه.ق.
24. . شیخ محمد یعقوب کلینی، الاصول من الکافی، ج1، ص19، دار الکتب الاسلامیة تهران، 1363ه.ق.
25. . ایان بار بور، علم و دین، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، مرکز نشر دانشگاهی تهران، 1362ه.ش.
26. . عبدالحسین خسروپناه، اسلام و مدرنیته، فصلنامه علمی پژوهشی کلام اسلامیف تابستان1392، شماره86.
27. .مصطفی جعفر پیشه فرد، الاجتهاد عند المذاهب الاسلامیة، ص126-127، بیروت، لبنان، 2011م، مرکز الحضارة لتنمیه الفکر الاسلامی.
28. .علامه محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج4، ص3-5.
29. . همان، ج1، ص162-181.
30. . همان، ج 2، ص 196 - 198.
31. . همان، ص 198 - 200.
32. . همان، ص 208.
33. . همان، ص 218.
34. . همان، ص 209 - 221.
35. . همان، ج 2، ص 1 - 25.
36. . همان، ص 218.
37. . همان، ج 2، ص 40.
38. . همان، ج 2، ص 45.
39. . همان، ص 59.
40. . همان، ص 64.
41. . همان، ص 81.
42. . همان، ج 2، ص 10
5. 43. . همان، ص 212.
44. . محمدبن یعقوب کلینی، الفروع من الکافی، کتاب المواریث، ج7، ص94-95، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1360ه.ش.