تحلیل محتوای سیاست‌های توسعه اینترنت ثابت در ایران: بررسی اهداف، ابزارها و الگوهای مداخله
محورهای موضوعی : مدیریت فناوری اطلاعاتمحمدجواد آذری جهرمی 1 , مهرداد آقا محمد علی کرمانی 2 * , سید سروش قاضی نوری 3
1 - گروه مدیریت، دانشکده مدیریت، اقتصاد و مهندسی پیشرفت، دانشگاه علم و صنعت ایران
2 - دانشکده مهندسی پیشرفت، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران
3 -
کلید واژه: اینترنت پهن‌باند ثابت, سیاستگذاری عمومی, تنظیم مقررات ارتباطات, تحلیل محتوای مصوبات, سبک مداخله دولت.,
چکیده مقاله :
در این پژوهش، سیاست‌های تنظیم‌گری مرتبط با توسعه اینترنت ثابت در ایران طی سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۴۰۳ (دولت‌های دهم تا سیزدهم) به روش تحلیل محتوای کمی و مضمون بررسی شده است. پس از گردآوری تمامی مصوبات کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات در این بازه، تعداد ۱۶۵ مصوبه مرتبط با اینترنت ثابت شناسایی شد. در ادامه، هر مصوبه از منظر اهداف سیاستی، ابزارهای سیاستی و الگوی مداخله تنظیم‌گرانه مورد کدگذاری قرار گرفت. نتایج نشان داد که سهم مصوبات اینترنت ثابت از کل مصوبات طی دوره چهار دولت روندی صعودی داشته و از ۱۵٪ در دولت دهم به حدود ۴۰٪ در دولت سیزدهم رسیده است. اهداف مصوبات عمدتاً شامل گسترش پوشش، کاهش تعرفه، تقویت رقابت و حمایت از سرمایه‌گذاری زیرساختی بوده‌اند. همچنین استفاده از ابزارهای تنظیم‌گرایانه (الزام‌آور) در دولت‌های دهم و یازدهم غلبه داشت، اما در دولت‌های دوازدهم و سیزدهم، ابزارهای اقتصادی (مشوق‌های مالی و تعرفه‌ای) سهم بیشتری یافته‌اند. الگوی کلی مداخله نیز از کنترل مستقیم دولت به سمت تنظیم‌گری تسهیل‌گر و بازارمحور همراه با مشوق‌ها تغییر یافته است. این تحول نشان‌دهنده بلوغ تدریجی رگولاتوری و گذار از رویکردهای آمرانه به سیاستگذاری پاسخگو در بخش اینترنت ثابت است.
This study conducts a quantitative and thematic content analysis of regulatory policies concerning fixed broadband development in Iran between 2009 and 2024 (covering the 10th to 13th administrations). Out of all resolutions issued by the Communications Regulatory Commission during this period, 165 policies specifically related to fixed internet were identified. Each resolution was coded based on its policy objectives, types of policy instruments, and regulatory intervention style. The findings reveal a steadily increasing share of fixed broadband policies—from 15% of total decisions in the 10th administration to around 40% in the 13th. Key policy goals included expanding network coverage, reducing tariffs, fostering market competition, and supporting infrastructure investment. While regulatory (command-and-control) instruments dominated earlier periods, economic instruments (financial incentives, tariff reform) became more prevalent in the latter two administrations. Furthermore, the overall regulatory approach shifted from centralized state control toward market-based governance supported by targeted incentives. This trend reflects the gradual institutional maturity of Iran’s telecom regulator and a broader shift from coercive regulation toward responsive policymaking in the fixed broadband sector.
Gulati, G. J., & Yates, D. J. (2011). Different paths to universal access: The impact of policy and regulation on broadband diffusion in the developed and developing worlds. Telecommunications Policy Research Conference (TPRC). https://ssrn.com/abstract=1993754
Karaman Aksentijević, N., Ježić, Z., & Zaninović, P. A. (2021). The effects of ICT use on human development: A macroeconomic approach. Economies, 9(3), 128. https://doi.org/10.3390/economies9030128
1. تاثیر باند پهن ثابت و سیار، دیجیتال سازی و مقررات رگولاتوریICT در رشد اقتصادی کشورهای منطقه آسیا و اقیانوسیه. 1400, دانشگاه شیراز - دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم‌اجتماعی.
2. The State of Broadband: Broadband as a Foundation for Sustainable Development. 2019: Geneva, Switzerland.
3. محمدمهدی فتوره, چ., بررسی تطبیقی حکمرانی اینترنت در کشورهای پیشرو در فناوری اطلاعات و ارتباطاتو ارایه ی الگوی مناسب برای ایران, in چهارمین کنفرانس ملی پدافند سایبری. 1402.
4. How broadband, digitization and ICT regulation impact the global economy: Global econometric modelling. 2020, International Telecommunication Union [ITU]: Geneva, Switzerland.
5. حامد, ن. and ر. نیلوفر, دسته بندی و انتخاب ابزارهای سیاستی علم، فناوری و نوآوری. سیاست علم و فناوری, 1398. سال 11: p. 495-511.
6. محمد عبدالحسین, ز., ابزارهای دولت در عصر دیجیتال. سیاستگذاری عمومی, 1399. سال 6: p. 373-391.
7. Vedung, E., Policy instruments : Typologies and theories, in Carrots, sticks & sermons : Policy Instruments and Their Evaluation, R.C.R.E.V. Marie-Louise Bemelmans-Videc, Editor. 1998, Transaction Publishers: New Brunswick, N.J. p. 21-58.
8. Salamon, L.M. and O.V. Elliott, The tools of government : a guide to the new governance. 2002: Oxford ; New York : Oxford University Press.
9. رضایی, س.ع., م.و. کریمیان, and ز. هادی زاده اصفهانی, تبیین ضرورت تنظیم گری جامع نگر، مبتنی بر مرور انتقادی مقالات علمی – پژوهشی داخلی (۲۰۲۳ – ۲۰۲۰). 1403.
10. Ayres, I. and J. Braithwaite, Responsive regulation: Transcending the deregulation debate. 1992: Oxford University Press, USA.
11. مزاری, ا., طراحی الگوی حکمرانی دیجیتالی آموزش و پرورش: یک مطالعه سنتزپژوهی. 1403.
12. Bennear, L.S. and J.B. Wiener, Adaptive regulation: instrument choice for policy learning over time. Obtenido de Universidad de Harvard: https://www. hks. harvard. edu, 2019.
13. عطاردی, م. and ح. زیبنده, تبیین تغییر در خط مشی های فضای مجازی جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر چارچوب ائتلاف مدافع (مورد مطالعه: خط مشی تعیین پهنای باند اینترنت ثابت). 1401.
14. علیشیری, ب.ع.ب., موریانه‌های نهادی رشد صنعتی ایران. 1401: نور علم.
15. فاطمه, ث., et al., طراحی و پیاده سازی مدل مرجع پس نگری برای شناسایی عوامل کلیدی موفقیت(CSF) خدمات دولت الکترونیکی در ایران. مطالعات راهبردی جهانی شدن, 1393. سال پنجم(14): p. 205-240.
16. Torkayesh, A.E. and S.E. Torkayesh, Evaluation of information and communication technology development in G7 countries: An integrated MCDM approach. Technology in Society, 2021. 66: p. 101670.
17. Broadband policy and technology developments. 2021, OECD.
18. Prado, T.S. and J.M. Bauer, Improving broadband policy design using market data: A general framework and an application to Brazil. Telecommunications Policy, 2021. 45(4): p. 102111.
19. Oughton, E.J., Policy options for broadband infrastructure strategies: A simulation model for affordable universal broadband in Africa. Telematics and Informatics, 2023. 76: p. 101908.
20. How broadband, digitization and ICT regulation impact the global economy: Global econometric modeling. 2020.