A step towards designing a strategic model of social governance in the Islamic Republic of Iran
Research Areas :
Alireza Aliahmadi
1
(University of Science and Industry)
Keywords:
Abstract :
The main purpose of this study is to design a strategic model of social governance system based on the discourse of Velayat-e Faqih, the Constitution and the successful experiences of the Islamic Republic of Iran and successful human experiences. For this purpose, six sub-objectives for the research were agreed and to answer these objectives, one main question and ten sub-questions were prepared. In this article, a summary of the research achievements in answering each of the research questions is reported.
بحرینیان، سید محمد (1389)، توسعه در ژرفا، چشم‌انداز ایران. شماره 60، اسفند 88 و فروردین 89، صص 68-76
بنیاد اجتماعی احسان برکت (1397) طرح اولیه راه‌اندازی مرکز کارآفرینی اجتماعی، دی ماه 1397، تهران.
جلایی‌پور، حمیدرضا (1394)، دموکراسی علیه کِلپتوکراسی، دو ماهنامه اندیشه پویا، شماره 28، شهریور 94، صص 46-47.
جلایی‌پور، حمیدرضا (1395)، جنبش سرد، جامعه گرم، ماهنامه مهرنامه، شماره 48، مرداد 95، صص 27-29.
خجسته رحیمی، رضا (1393)، از سیاست گریزی نیست، دو ماهنامه اندیشه پویا، شماره 16، خرداد 93، صص 8-9.
خجسته رحیمی، رضا (1393)، دموکراسی علیه کِلپتوکراسی، دو ماهنامه اندیشه پویا، شماره 21، آذر 93، ص 7.
خجسته رحیمی، رضا (1396)، دموکراسی علیه دموکراسی، دو ماهنامه اندیشه پویا، شماره 41، ویژه نوروز 96، صص 24-25.
دینی ترکمانی، علی (1390)، حکمرانی نفتی؛ چگونه می‌توان با نفت، خوب حکمرانی کرد؟، ماهنامه مهرنامه، سال دوم، فروردین ماه 1390، شماره 10، صص 156-157.
دینی ترکمانی، علی (1395)، تأثیر شیوه حکمرانی در گسترش فساد سیستماتیک (تو در توی فسادها)، مصاحبه با دو ماهنامه چشم‌انداز ایران، شماره 100، آبان و آذر 95.
رضائی، سیاوش (1397) ارائه الگوی راهبردی نهادسازی در انقلاب اسلامی براساس گفتمان امام و رهبری قانون اساسی، تجارب جمهوری اسلامی ایران، رساله دکتری در حوزه نظام حکومتی الگوی اجتماعی، دانشگاه عالی دفاع ملی.
سحابی، عزت‌ا... (1388)، موانع توسعه در ایران؛ چشم‌انداز ایران، شماره 59، دی و بهمن 88، صص 27-34.
شریعتی، مهدی (1389)، فرهنگ توسعه در ایران، چشم‌انداز ایران، شماره 60، اسفند 88 و فروردین 89، صص 77-86.
طارمی، رسول (1390)، تأثیر توسعة سیاسی بر افزایش کارآمدی نظام سیاسی (مطالعة موردی جمهوری اسلامی ایران) پایان‌نامه برای دریافت کارشناسی‌ارشد در رشتة علوم سیاسی، استاد راهنما: دکتر محمد رحیم عیوضی، دانشکدة علوم اجتماعی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی.
علوی‌تبار، علیرضا (1381)، اصلاح‌پذیری و آزمون فیصله‌بخش، ماهنامه آفتاب، شماره 16، خرداد 1381، صص 5-4.
علی‌احمدی، علیرضا (1390) پیش‌طرح الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت، انتشارات تولید دانش، صص 34 و 35.
علی‌احمدی، علیرضا (1395) طراحی رویکرد روش‌شناسانه فرآیند برنامه‌ریزی و مدیریت راهبردی مبتنی بر ارزش‌های اسلامی و نظریه‌های کاربردی – بومی، مرکز مطالعات راهبردی فردا.
علی‌احمدی، علیرضا و همکاران (1398) پیش‌نویس سند برنامه جامع سبک زندگی اسلامی – ایرانی، کمیسیون سبک زندگی اسلامی – ایرانی، دبیرخانه شورایعالی انقلاب فرهنگی.
علی‌احمدی، علیرضا، باغستانی، حمیده (1398)، روش‌شناسی طراحی ارکان جهت‌ساز برنامه‌های اجتماعی، پروژه مرکز مطالعات بنیادین انقلاب اسلامی، مرکز مطالعات راهبردی مدیریت فردا.
علی‌احمدی، علیرضا، علی‌احمدی، حسین (1383) مبانی و اصول مدیریت اسلامی، انتشارات تولید دانش، تهران.
علی‌احمدی، علیرضا؛ ابیانه نظری، امیرحسین (1397) مبانی و ارکان جهت‌ساز نظام نوآوری اجتماعی، مطالعات کلاسی، دانشکده مهندسی پیشرفت، دانشگاه علم و صنعت ایران.
علی‌احمدی، علیرضا؛ سلامت، وحیدرضا؛ کریمی، سعید (1391) فرآیند برنامه‌ریزی ارزش‌بنیان مبتنی بر نقشه راه عرش به فرش در حوزه اقتصاد، گزارش پروژه تحقیقاتی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.
علیزاده، محمدرضا (1389)، جامعه مدنی، قدرت و توسعه، ماهنامه مهرنامه، سال اول، دی ماه 1389، شماره 8، صص 135-137
فاضلی، محمد (1393)، برون‌رفت از وضع موجود، دو ماهنامه اندیشه پویا، شماره 18، مرداد 93، صص 37-38.
گرانپایه، بهروز (1395) چالش اصلی دولت، ناکارآمدی مدیران است، هفته‌نامه رو‌به‌رو، اردیبهشت 1395.
نیلی، مسعود (1383)، دموکراسی و موانع اقتصادی آن در ایران، نشریه آیین، سال اول، تیر 1383، شماره 1، صص 23-28.
نیلی، مسعود (1389)، برنامه‌های پنج ساله را کنار بگذاریم، ماهنامه مهرنامه، سال اول، دی ماه 1389، شماره 8، صص 145-142.
گامی به سوی طراحی الگوی راهبردی نظام حکمرانی اجتماعی در جمهوری اسلامی ایران
دکتر علیرضا علی احمدی استاد دانشگاه علم و صنعت ایران
تاریخ ارسال:10/05/1400 تاریخ پذیرش:20/08/1400 |
هدف اصلی این تحقیق طراحی الگوی راهبردی نظام حکمرانی اجتماعی براساس گفتمان ولایت‌فقیه، قانون اساسی و تجارب موفق جمهوری اسلامی ایران و تجارب موفق بشری است.
بدین منظور، شش هدف فرعی برای تحقیق توافق شد و برای پاسخگویی به این اهداف یک سؤال اصلی و ده سؤال فرعی تنظیم گردید، در این مقاله جمع‌بندی دستاوردهای تحقیق در پاسخگویی به هر یک از سؤالات تحقیق گزارش می‌گردد. این تحقیق با استناد به اسناد بالادستی و گفتمان ولایت‌فقیه و استفاده از دیدگاه‌های خبرگانی در قالب گروه کانونی تدوین گردید.
از آنجا که سیاست چارچوب تحقیق بر این مبنا بود که برای دستیابی به الگوی حکمرانی مطلوب از یک طرف با یک رویکرد بالا به پائین (عرش به فرش) مبتنی بر مبانی، اصول و ارزش‌های قواعد نظام حکومتی الگو، رویکردها و سیاست‌های کلان؛ اقدام به احصای آرمان‌ها، ترسیم چشم‌انداز، تدوین مأموریت‌ها و کارکردها گردیده و از سوی دیگر با یک رویکرد پائین به بالا، مبتنی بر ارزیابی چالش‌ها و آسیب‌ها، مزیت‌ها و محدودیت‌های نظام حکمرانی اجتماعی موجود جهت‌گیری‌های حرکت و راهبردهای اساسی برای کاهش فاصله بین وضع مطلوب و وضع مطلوب طراحی شود. با توجه به محدودیت حجم مقاله بخش طراحی محتوایی برنامه‌های راهبردی برای حل مسایل موجود و تحقق وضع مطلوب از حیطه گزارش این مقاله خارج گردید.
اهم دستاوردهای این تحقیق در قالب چالش‌ها و آسیب‌های حکمرانی نظام اجتماعی کشور با مبانی و ارزش‌های حاکم؛ اصول و قواعد؛ چشم‌انداز، مأموریت، خاستگاه و کارکردها؛ ویژگی‌های نظام اداری مطلوب جمهوری اسلامی ایران تبیین گردیده است و سرانجام پیشنهاداتی برای اصلاح نظام حکمرانی اجتماعی و اعتلای نظام حکومتی الگو برای تحقق پیشرفت توأم با عدالت ارائه شده است.
کلید واژه:
مقدمه
چالش‌ها و آسیب‌های راهبردی حکمرانی نظام اجتماعی کشور
اولین محوری که برای طراحی الگوی راهبردی نظام اجتماعی مدنظر قرار گرفته است، آسیب‌شناسی و شناخت چالش‌های مطروحه در عملکرد مدیریتی نظام اجتماعی حاکم بر کشور است که خود این چالش‌ها با آنکه صبغه اصلی آن‌ها اجتماعی است. لیکن هر یک چند بعدی بوده و اغلب ریشه در مسایل ساختاری قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و متأثر از عوامل خارجی و داخلی متعددی می‌باشد. سؤال مطروحه که باید پاسخ آن را با توجه به بررسی‌ها در اینجا ارائه نمائیم عبارتست از:
جمع‌بندی "آسیب‌ها و چالش‌های راهبردی عملکرد مدیریتی نظام اجتماعی در جدول 1به نقل از اندیشمندان موافق و مخالف ارائه شده است.
جدول 1 علل نقصان کارآمدی در عرصه‌های اجتماعی
ردیف | علل ساختارها | منبع | سال انتشار | ردیف | علل رفتاری محتوای عاملیتها | منبع | سال انتشار | |
1 | عدم تبیین الگوی نظام حکمرانی مبتنی بر عدالت اجتماعی | علی‌احمدی، علیرضا | 1399 | 1 | نگرش حاکم بر بخش از متولیان پاسخگویی نیازهای اجتماعی مردم نیست | طارمی، رسول | 1390: 118-117 | |
2 | تعدد ساختارهای نهادها و دستگاه‌های حمایتی | علی‌احمدی، علیرضا | 1399 | 2 | ناهماهنگی، تعدد مراجع حمایتی و فقدان استراتژی حمایتی | علی‌احمدی، علیرضا | 1399 | |
3 | عدم طراحی و تدوین نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی | ستاری‌فر، محمد | 1389: 169-168 | 3 | رقابت بین جناح‌ها در انتخابات باعث افزایش انتظارات رفاهی در جامعه می‌شود بدون آنکه الگو و برنامه‌ای برای پاسخگویی آن طراحی شده باشد. | علی‌احمدی، علیرضا | 1399 | |
4 | عدم طراحی سیاست‌های تحقق عدالت اجتماعی جامع و کاهش فاصله طبقاتی در جامعه | علی‌احمدی، علیرضا | 1399 | 4 | رفتارهای سلیقه‌ای و دارای مبانی نظرهای متفاوت برای تحقق عدالت در دولت‌های مختلف | علی‌احمدی، علیرضا | 1399 | |
5 | ناکارآمدی نهادهای متولی توسعه اقتصادی و ارتقای کیفیت زندگی محرومین | علی‌احمدی، علیرضا | 1399 | 5 | پیوند بین قدرت و ثروت و عملکرد دولتمردان اشرافی و تجمل‌گرا باعث رشد سرمایه‌داری در کشور شده است. | علی‌احمدی، علیرضا | 1399 | |
6 | بلاتکلیفی متولیان حکمرانی و فقدان سیاست‌های پیشرفت توأم با عدالت | علی‌احمدی، علیرضا | 1399 | 6 | عدم استمرار حاکمیت گفتمان تحقق عدالت اجتماعی | علی‌احمدی، علیرضا | 1399 | |
7 | دیوانسالاری ساختار حکمرانی و هژمونی حاکمیت طولانی مدت دیوانسالاری | ستاری‌فر، محمد | 1389: 9-168 | 7 | عدم ثبات مدیریت و جابجائی مکرر برنامه‌ریزان | نیلی، مسعود | 1389: 143 | |
8 | عدم توجه به مشارکت مردمی در اعمال حکمرانی | علیزاده، محمدرضا | 1389: 7-35 | 8 | عدم توازن نقش مردم و دولت در اعمال حاکمیت و فاصله قدرت جامعه مدنی و دولت | علیزاده، محمدرضا | 1389: 7-135 | |
9 | عدم توجه به ضرورت همکاری و همدلی مردم با دولت و دولت با مردم در امور مختلف | مؤمنی، فرشاد | 1394 | 9 | عدم توازن در پیشرفت اجتماعی و عدم توازن منطقه‌ای | دینی ترکمانی، علی | 1390: 157 | |
10 | کژ کارکردی نهادها و ساختارهای اداری | صالحی اصفهانی، هادی | 1390: 3-141 | 10 | چندپارگی اجتماعی و عدم تفاهم درباره اهداف سیاسی توسعه (پیشرفت و تعالی) | علوی‌تبار، علیرضا | 1391: 12-11 | |
11 | گسترش و پراکندگی واحدهای نظارتی و فقدان نظام اطلاع‌رسانی فیمابین | اخوان کاظمی، بهرام | 1384: 48-13 | 11 | فضای مجازی به شبکه‌های اجتماعی و عدم مصونیت‌یابی در قبال آن‌ها | علی‌احمدی، علیرضا | 1399 | |
12 | عدم سرمایه‌گذاری روی نیروی انسانی متخصص | مؤمنی، فرشاد | 1394 | 12 | کم‌توجهی به جوانگرایی و شایسته‌سالاری در مدیریت‌ها | محمدی‌نیا، محمد | 1397: 76 | |
13 | عدم ایجاد سازمان‌های اجتماعی و سیاسی برای مشارکت گسترده و مستمر مردمی | هنری، علی | 1392: 9-28 | 13 | مطالبات اجتماعی و مدنی انباشته شده (بدون جواب و راه‌حل مؤثر که منجر به فاصله بیشتر بین مردم و نظام و دولت می‌شود) | خجسته رحیمی، رضا | 1393: 9-8 | |
14 | حاکمیت بروکراسی متورم و ناکارآمد که موجب تضعیف روزافزون نهاد دولت در کشور است | خجسته رحیمی، رضا | 1393: 9-8 | 14 | عدم کافی بودن دانش موجود درباره ابعاد مختلف اصلاحات نظام بروکراتیک | فاضلی، محمد | 1393: 8-37 | |
15 | حاکمیت رشوه‌خواری در ادارات و ضرورت توسعه دولت الکترونیک و کاهش مراجعات حضوری مردم به دستگاه‌های دولتی | خجسته رحیمی، رضا | 1393: 7 | 15 | پائین بودن کیفیت (عملکرد) نظام آکادمیک | فاضلی، محمد | 1393: 8-37 | |
16 | دیوانسالاری متورم، وجود فساد و کلپتوکراسی | خجسته رحیمی، رضا | 1393: 7 | 16 | آشفتگی و عدم تعادل جامعه | جلائی‌پور، حمیدرضا | 1394: 7-46 | |
17 | کمبود نظم و انضباط و سازمان دقیقی در مناسبات نظام برای پیشرفت | ستاری‌فر، محمد | 1388: 67-60 | 17 | کاهش سرمایه اجتماعی | سحابی، عزت‌ا... | 1388: 34-27 | |
18 | کم‌توجهی به مسایل محلی و قومیت‌ها خصوصاً در مناطق مرزی | شریعتی، مهدی | 1389: 84-77 | 18 | عدم مشارکت فراگیر نخبگان در تدوین برنامه‌های توسعه‌ای کشور | بحرینیان، سید محمد | 1389: 76-68 | |
19 | ابهام حقوقی و رویه‌ای در نظام قضایی | عظیمی، حسین | 1390: 57-53 | 19 | عدم توجه کافی به عدالت اجتماعی | شریعتی، مهدی | 1389: 86-77 | |
20 | عدم شکل‌گیری نهادهای مدنی برای توسعه | عظیمی، حسین | 1390: 116-114 | 20 | وجود بخش اجتماعی مؤثر در کنار بخش خصوصی صنعتی و گفتگوی بی‌لکنت، ترس و تعارفات با دولت | شریعتی، مهدی | 1389: 86-77 | |
21 | عدم تقویت عرصه عمومی و تشکیل سازمان‌های غیردولتی | معینی، مصطفی | 1390: 52-145 | 21 | تضاد فیمابین نیروهای سنتی و مدرن و شکاف اجتماعی بین سنت و مدرنیته | عبدالکریمی، پیشران | 1392: 65-63 | |
22 | ناکارآمدی سیستم اداری و بی‌انضباطی اداری و فساد اقتصادی | پازوکی، مهدی | 1395 | 22 | نظام کارشناسی تکنوکرات و محافظه‌کار فاقد خلاقیت برای توسعه | میرزایی، حجت‌ا... | 1394: 66 | |
23 | ناکارآمدی ساختار دولت | گرانپایه، بهروز | 1395 | 23 | فساد سیستماتیک حکومتی و نقش دولت در تصمیم‌گیری‌ها | نیلی، مسعود | 1383: 28-23 | |
24 | ناکارآمدی و نارسائی آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه و ناکارآمدی دانش‌آموختگان برای اداره حکومت اسلامی | محمدی‌نیا، محمد | 1397: 78 | 24 | میل به ماندگاری در مناصب، محافظه‌کاری و پیری دولتمردان رده‌های بالای کشور | گرانپایه، بهروز | 1395 | |
25 | بی‌تفاوتی اجتماعی | بنیاد آینده‌پژوهی ایران | 1396 | 25 | سست شدن پایه‌های عدالت اجتماعی و نبود مبارزه‌جویی با فساد | محمدی‌نیا، محمد | 1397: 76 | |
26 | چالش‌های پیاده‌سازی طرح تحول سلامت | بنیاد آینده‌پژوهی ایران | 1396 | 26 | سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی | بنیاد آینده‌پژوهی ایران | 1396 | |
27 | پیامدهای تمرکزگرایی (در تهران) | بنیاد آینده‌پژوهی ایران | 1396 | 27 | امنیت روانی و اجتماعی و اعتماد عمومی | بنیاد آینده‌پژوهی ایران | 1396 | |
28 | تعدد نهادهای سیاستگذار در کشور | بنیاد آینده‌پژوهی ایران | 1396 | 28 | سو کارکردهای اجتماعی فضای مجازی | بنیاد آینده‌پژوهی ایران | 1396 | |
29 | تغییرات الگوهای بیماری‌ها و شیوع بیماری‌های مزمن | بنیاد آینده‌پژوهی ایران | 1396 | 29 | فساد و تقلب علمی | بنیاد آینده‌پژوهی ایران | 1396 | |
30 | تغییرات نظام ترجیحات مردم | بنیاد آینده‌پژوهی ایران | 1396 | 30 | سوءمصرف و اعتیاد به مواد مخدر | بنیاد آینده‌پژوهی ایران | 1396 | |
31 | چالش‌های نظام گردشگری در ایران | بنیاد آینده‌پژوهی ایران | 1396 | 31 | قطبی شدن جامعه، بی‌عدالتی | بنیاد آینده‌پژوهی ایران | 1396 | |
32 | رابطه علمی ایران با جهان (در عصر تحریم) | بنیاد آینده‌پژوهی ایران | 1396 | 32 | حاشیه‌نشینی شهرها | بنیاد آینده‌پژوهی ایران | 1396 | |
33 | عدم نظارت عمومی و اجتماعی (امر به معروف و نهی از منکر) | علی‌احمدی، علیرضا | 1399 | 33 | مسایل صنفی معلمان، کارگران | بنیاد آینده‌پژوهی ایران | 1396 | |
34 | گسست اجتماعی، فروپاشی اجتماعی واگرایی اجتماعی، فردگرایی | علی‌احمدی، علیرضا | 1399 | 34 | تحولات اجتماعی ناشی از توسعه آموزش عالی در کشور | بنیاد آینده‌پژوهی ایران | 1396 | |
35 | نقصان در نظم و انضباط اجتماعی و قانون‌گریزی | علی‌احمدی، علیرضا | 1399 | 35 | هویت و تعارضات هویتی، بی‌هویتی | بنیاد آینده‌پژوهی ایران | 1396 | |
مبانی نظام اجتماعی جمهوری اسلامی ایران
با مراجعه به منابع اسلامی با استفاده از، دیدگاه‌های اندیشمندان طراز جمهوری اسلامی و خصوصاً امامین انقلاب اسلامی و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران پاسخگوی سؤال "مبانی نظام اجتماعی جمهوری اسلامی ایران کدامند؟ بوده‌ایم که اهم دستاوردها بدین قرار است:
مبانی نظام اجتماعی جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر مبانی اسلام ناب محمدی (ص) در عرصه‌هایی همچون: خداشناسی، جهان و آفاق شناختی، انسان‌شناختی، خانواده‌شناختی، جامعه‌شناختی، ارزش‌شناختی، معرفت‌شناختی، حکومت و ولایت شناختی، پیشرفت شناختی، دین شناختی، تاریخ و دوران شناختی و ... است.
در اینجا پاره‌ای از یافته‌های این تحقیق مبنی بر مبانی نظام اجتماعی جمهوری اسلامی ایران به شرح گزاره‌های زیر یادآوری می‌گردد:
خداوند یکتا، حکیم، علیم، بصیر، هدایتگر، بخشنده، روزی‌دهنده بشریت، عادل در تکوین و تشریع، حامی مظلومان و درهم شکننده ظالمان و ستمگران؛ حاکم مطلقی است که جهان را به صورت نظام‌مند از طریق سنت‌های ثابت تکوینی و احکام ثابت و متغیر تشریعی به نیکوترین وجه به وجود آورده و به طور مستمر هدایت و تدبیر می‌کند و انسان را آفریده است تا به عنوان خلیفه الهی بر روی زمین به عمران و آبادانی آن بپردازد.
جهان سرشتی توحیدی دارد، زیرا آفریده خداوند حکیم تحت ربوبیت و قیمومیت او و به صورت منسجم و یکپارچه در مسیر تکامل و حرکت به سوی اوست و همة موجودات عالم اعم از جمادات، نباتات و حیوانات در حال صیرورت و عبودیت‌اند و جهان کنونی به امر الهی در خدمت انسانند تا بستر عمل، آزمایش و ابتلای انسان را برای تکامل و عروج روحانی او فراهم نمایند و یا انسان‌ها کفران نعمت کرده و با ارادة خویش، مسیر سقوط و اسفل‌السافلین را در پیش گیرند.
دین کامل، جهان‌شمول و نهایی اسلام است که بر خاتم پیامبران نازل و توسط آن حضرت ابلاغ و در قالب قرآن‌کریم و سنت پیامبر اکرم اسلام (ص) و اهل‌بیت (ع) تجلی یافته است.
از دیدگاه اسلام، دنیا از آخرت، فرد از اجتماع، جسم از روح، امور مادی از امور معنوی جدا نیستند و تکامل همة این ابعاد وابسته به یکدیگرند.
انسان موجودی است دارای نیازهای مادی و معنوی که این نیازهای انسان برای هر یک از آحاد جامعه الزاماً یکسان نیستند و متناسب با شرایط اقتصادی، فرهنگی و سیاسی جامعه و موقعیت اجتماعی فرد، به اقتضای اهداف و مقاصد فردی، خانوادگی و اجتماعی باید تأمین شوند و در غیر این صورت به حسرت، خشم یا نفرت تبدیل شده و زمینه پیدایش و گسترش آسیب‌های اجتماعی را فراهم می‌سازند.
خداوند انسان را از درون توسط فطرت و عقل و از بیرون از طریق وحی و دین هدایت کرده است و انسان‌های با تقوا به تناسب مرتبه و قابلیت خود همواره از هدایت‌های الهی بهره‌مند می‌شوند.
انسان به دلیل بهره‌مندی از عقل و اختیار، موجودی مسئول، مکلف و مورد بازخواست الهی است.
انسان بالطبع، خود اجتماعی است، حیات اجتماعی انسان، بستر تعامل و مشارکت در جهت تأمین شماری از نیازهای جسمی، روانی و روحی و نیل به پاره‌ای از کمالات اکتسابی است.
زن و مرد فارغ از جنسیت در امکان کسب ارزش‌ها، یکسان و دارای حقوق و مسئولیت متناسب با تفاوت در خلقت خویش هستند و این تفاوت، نشان‌دهنده برتری یک جنس بر جنس دیگر نیست. بنیادی‌ترین واحد تشکیل‌دهنده جامعه، خانواده است که نقشی بی‌بدیل در تولید، حفظ و ارتقای فرهنگ جامعه دارد. نفی تجرد در جامعه و تسهیل تشکیل خانواده با وضع سیاست‌های اجرائی، وضع قوانین و مقررات تشویقی و حمایتی، فرهنگ زوجیت برای ارزش‌گذاری به تشکیل خانواده متعالی براساس سنت الهی.
وجود نیازهای مشترک و ضرورت رفع آن‌ها، عامل گرد هم آمدن انسان‌ها در جامعه است.
فرد و جامعه هر دو اصیل و واقعی هستند و هر کدام در حوزه‌های دارای اصالت‌اند. در صورت تعارض منافع فردی با منافع، مصالح و اهداف جامعه منافع جامعه تقدم دارد. میان فرد و جامعه ارتباط متقابل وجود دارد، با این قید که تأثیر فرد بر جامعه، تأثیر ایجابی و ایجادی است و تأثیر جامعه بر فرد، اقتضایی و وابسته به شرایط فردی است.
اسلام، ضمن به رسمیت شناختن حقوق و آزادی افراد، التزام به تکالیف و مسئولیت‌های اجتماعی را به عنوان هنجارها و ارزش‌های ضروری جامعه اسلامی قرار داده است، آرمان اسلامی، هرگز در مسیر انهدام فردیت انسان در مقابل وحدت نیست، بلکه وحدت در عین کثرت است.
جوامع در عین دارا بودن پاره‌ای تفاوت‌ها، تحت تأثیر سنن الهی و قوانین تکوینی مشترک و فراگیر هستند، این سنن و قوانین نافی اختیار انسان در ساختن هویت فردی مبتنی بر بینش، منش، سلیقه و کنش ارادی نیست.
پیوند تحولات اجتماعی با نقش و ارادة انسان؛ جهت‌گیری کلان تاریخ به سوی آینده‌ای پیشرفته در تمام ابعاد مادی و معنوی با حاکمیت ایمان و تقوا و رهبری امام معصوم (ع) با یاری خداوند به مؤمنان؛ وفور نعمت در اثر تقوی، عدالت و استقامت؛ عذاب و کیفر جامعه در صورت گسترش ظلم، فساد، گناه و ترک امر به معروف و نهی از منکر؛ سنت امهال و استدراج و...
پیشرفت حقیقی در جامعه اسلامی، تحت هدایت دین اسلام، رهبری پیشوای عادل، همراه با اتحاد و انسجام مردم در تبعیت از رهبر الهی، با توجه به هدف و غایت پایدار تحقق کلمة‌الله محقق می‌شود: جامعه در حال انتظار ظرف ظهور کامل خلافت الهی در انسان است.
جامعة اسلامی، جامعه‌ای است که در آن ارزش‌ها، احکام و قوانین اسلام بر همه روابط اجتماعی حاکم باشد و ویژگی‌های فرهنگ و تمدن یک ملت، تحت تأثیر حیات جمعی و جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند، قرار دارد. ایمان و عمل صالح سبب نجات و رستگاری جوامع انسانی است.
جوامع و امت‌ها در صورت آلودگی اختیاری به فسق و فجور، ظلم‌زدگی و سلطه فرعونیان، محکوم به مجازات اُخروی و در دنیا محکوم به پراکندگی و فروپاشی، رنج‌ها و عذاب‌های اجتماعی است.
ولایت و حکومت ذاتاً از آن خداوند عزیز، حکیم و رحیم است و هیچ انسانی حق ولایت و حکومت بر دیگران را ندارد، مگر به اذن الهی و انبیاء و اهل‌بیت علیهم‌السلام، در زمان حضور خویش در جامعه بشری، صاحب منصبان رسمی و دارای مقام عصمت الهی، در امر ولایت و حکومت بر افراد و جوامع بشری می‌باشند و جامعه بشری، شرعاً مکلف به تبعیت و فرمانبرداری از ولی معصوم (ع) می‌باشند و در صورت تمرد با کیفر الهی، خفت و ذلت در دنیا و عذاب جهنم در آخرت مواجه می‌باشند، با این حال، اعمال ولایت معصوم (ع) در نظام دنیوی، از طریق پذیرش مردمی مبتنی بر بصیرت دینی حاصل می‌شود.
ادارة جامعه شرعاً در دورة غیبت ولی معصوم (ع) از آن ولی‌فقیه صاحب نظر اسلامی تربیت شده در فرهنگ قرآن و اهل‌البیت (ع) و مدیر مدبر شجاع و عالم به زمان و منتخب مردم می‌باشد و ادارة جامعه مسلمین در عمل، بدون وجود حاکمیت واحد عادل ممکن نیست و جهت‌گیری تاریخ به سوی آینده‌ای پیشرفته در تمام ابعاد مادی و معنوی با حاکمیت ایمان و تقوا و رهبری امام معصوم (ع) حضرت حجت‌ابن‌الحسن (ع) است.
هر فرد مسلمانی مکلف به تحقق ارزش‌های اسلامی در زندگی خود، خانواده و تنظیم روابط اجتماعی خود بر مبنای اخلاق و احکام اسلامی می‌باشد و نظام حکومتی الگو، تسهیل‌گر این مهم و هدایتگر جامعه و حمایت‌کننده از حاکمیت ارزش‌های اسلامی در جامعه است.
از جمله علل سقوط حکومت‌ها عبارتند از: تباه کردن مسایل اصلی در اثر پرداختن به مسایل فرعی، به عقب راندن افراد شایسته در اثر مقدم داشتن افراد کوچک و رذل، عدم حاکمیت امر به معروف و نهی از منکر در سطح جامعه و بین مردم و حکمرانان.
جهت یافتگی توحیدی نظام هستی مستلزم آنست که پیشرفت جامعه در همة ابعاد در راستای معرفت و عبودیت الهی باشد.
سرشت توحیدی جهان، به معنای وحدت، یکپارچگی، هماهنگی و خویشاوندی اجزای جهان (اصل وحدت)، فرمانبرداری و اطاعت تکوینی آن‌ها در برابر خدا (اصل قانونمندی) و هدفداری آفرینش (اصل غایتمندی) مستلزم آنست که پیشرفت انسان و جامعه همگام و هماهنگ با حرکت عمومی جهان یعنی منطبق بر اراده تکوینی و مطابق با اراده تشریعی خالق آن باشد.
پیشرفت حقیقی با هدایت دین اسلام، رهبری پیشوای عادل، مشارکت و همبستگی مردم و حکومت و توجه به غایت پایدار تحقق کلمة‌ا... حاصل می‌شود و تداوم پیشرفت جامعه از طریق کار جمعی و روحیه مشارکت خردمندانه، فضیلت‌مندانه، آزادانه و عادلانة حداکثر آحاد جامعه، و با حاکمیت احکام اسلامی و ارزش‌های الهی در بستر فرهنگ اسلامی استمرار می‌یابد.
خردورزی و استفاده از دانش تجربی نافع مورد تأکید اسلام است و وحی، مایه شکوفایی و جهت‌دهنده عقل و تجربه بشری محسوب می‌شود، از این‌رو تمدن‌سازی و پیشرفت براساس اصول، ارزش‌ها و تعالیم اسلامی، نیازمند بهره‌مندی و گسترش عقلانیت و دانش‌های تجربی متناسب با جهت‌گیری توحیدی است.
دین توسط نبی مکرم اسلام (ص) پس از ابلاغ وحی، در بستر تاریخ متناسب با بلوغ جامعه بشری محقق شده است و تحقق کامل آن در عصر ظهور منجی عالم بشریت و تشکیل حکومت عدل مهدوی (عج) خواهد بود.
جامعه به عنوان بستر تعامل و مشارکت در جهت تأمین انواع نیازهای شکوفائی استعدادها، نافی هویت فردی، اختیار و مسئولیت اعضا نیست ولی می‌تواند به بینش، گرایش، منش، توانش و کنش ارادی آن‌ها جهت دهد و از افراد بویژه نخبگان اثر بپذیرد.
هر جامعه‌ای دارای هویتی فرهنگی – فکری است که لزوماً با نظرات، یکایک افراد آن جامعه یکسان نیست، ممکن است تکاملی و در مسیر حق، یا انحطاطی و در مسیر باطل باشد، گرچه در نهایت و برآیند حرکت در مجموع رو به کمال و صیرورت و شدن است.
پی‌ریزی جامعه سالم مبتنی بر ایجاد بینش‌های صحیح و عواطف سالم در افراد است که حکومت می‌تواند هدایت و راهبری آن را عهده‌دار باشد. و در این جریان فرآیندهای جامعه‌پذیری مقدم بر اجتماعی کردن رفتار افراد جامعه است.
بقای هر حکومتی، مشروط به جاری بودن صدق و عدل در تمام ارکان آنست و فسادها در هر اجتماعی که باشد در درجه اول زیر سر نداشتن یک نظام مقتدر با حاکم عادل به نام حکومت صالح است.
جامعه اسلامی به نص قرآن‌کریم، جامعه‌ای است که باید براساس تعالیم انبیا سراسر قسط و عدل فرهنگی و اجتماعی، بلکه عدل اقتصادی و سیاسی بر پایه اعتدال و عدل دینی و اخلاقی باشد و در جامعه‌ای که اسلام حاکم باشد، هیچگونه رفتار نظام‌مند ضد عدالت پذیرفته نیست.
نهادها و ساختارهای حکمرانی و فرآیندهای اجتماعی در نحوة عمل افراد در موقعیت‌های زندگی تأثیرگذار است.
نهادهای اجتماعی دارای غایت مشترکند و می‌توانند در راستای همگرایی و هم‌افزایی کارکردها، اهداف و وظائف، نقش متکاملی ایفا نمایند.
تأکید بر باورها، اصول و ارزش‌های مشترک بین ادیان توحیدی در رفتار مسلمانان با پیروان سایر ادیان الهی، لازمة تقویت پیوندهای اجتماعی و وحدت جامعه اسلامی است.
پذیرش سبک زندگی اسلامی – ایرانی با جامع‌نگری و درنظر گرفتن مصلحت و کمال همة موجودات میسر است که این امر مستلزم اتصال به آفریننده جهان هستی و پیروی از وحی و آئین اسلام است. تا نیازها و اقتضائات جسم و روح انسان را بطور هماهنگ در برمی‌گیرد و بستر تأمین و تنظیم هماهنگ نیازها، تمایلات و خواسته‌های طبیعی و فطری را در کمال اعتدال فراهم می‌آورد.
سبک زندگی مطلوب زنان و مردان به رغم اشتراکات فراوان دارای تفاوت‌هایی است که از ساختار آفرینش متمایز آن‌ها نشأت می‌گیرد.
گزینش کارگزاران و کارکنان برای سازمان‌های اداری جامعه اسلامی، هم به خودسازی مکتبی، ایمان و اخلاق و پای‌بندی فرد به اسلام اهمیت داده می‌شود، هم به مهارت، کاردانی و تخصص ولی ارزش بنیادین همان ارزش‌های مکتبی و در وهله بعد آمادگی‌های حرفه‌ای است.
عدالت در دسترسی به امکانات آموزش و پرورش به منظور رشد و اعتلای حداکثری استعدادهای آحاد جامعه و مقابله با تبعیض در این حوزه و تمهید شرایط عادلانه برای شکوفایی استعدادهای برتر از مسئولیت‌های حاکمیت است.
سرمایه و سرمایه‌داری ارزش ذاتی نداشته و ابتنای روابط اجتماعی بر آن، برخلاف انسانیت و ارزش‌های اسلامی است.
برای احصای اصول و ارزش‌های لازم‌الرعایه برای حکمرانی در نظام جمهوری اسلامی ایران باید به منابع اصیل اسلامی، اصول ارزش‌های اخلاقی، دیدگاه‌های اندیشمندان انقلاب اسلامی با تأکید بر رهنمودهای امامین انقلاب اسلامی، اسناد بالادستی از جمله قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، سیاست‌های کلان و موضوعی مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام و... با روش بررسی اسنادی مراجعه نموده‌ایم که ماحصل دستاوردها برای پاسخگویی به سؤال "دکترین (اصول و قواعد) لازم‌الرعایه حاکم بر نظام اجتماعی در جمهوری اسلامی کدامند؟ بدین قرار است:
همان‌گونه که در فصول قبلی کانون‌های تجزیه و تحلیل نظام حکومتی الگو انسان‌سازی، جامعه‌سازی، دولت‌سازی و نظام‌سازی مبتنی بر اصول ارزش‌های اسلامی و رویکردهای ناشی از پیشرفت علم و فناوری و تجارب موفق بشری معرفی گردید، در این بخش نیز به استناد مطالعات و بررسی‌های به عمل آمده در فصل سوم این تحقیق، نتایج بدین شرح اعلام می‌شود.
اصول عقلانی، ارزش‌های اخلاقی و بایدها و نبایدهای فقهی و قواعد فقهی اسلام مرتبط با نظام حکومتی الگو برای انسان‌سازی به شرح جدول 2 تبیین می‌شود:
همچنین اصول عقلانی، ارزش‌های اخلاقی و بایدها و نبایدهای فقهی و قواعد فقهی اسلامی مرتبط با نظام‌سازی، دولت‌سازی، جامعه‌سازی و آبادانی مُلک و سرزمین در جدول 6-3 ارائه شده است.
جدول 2 اصول حاکم بر نظام‌سازی و دولت‌سازی، جامعه‌سازی و آبادانی ملک و سرزمین
ردیف | اصول حاکم بر دولت‌سازی و نظام‌سازی | اصول حاکم بر جامعه‌سازی و سبک زندگی مردم | اصول حاکم بر آبادانی مُلک و سرزمین (کشور) |
1 | اصل عدالت اجتماعی و مبارزه با نظام سلطه | اصل عمل صالح و تلاش برای اقامة قسط و عدل | اصل استقلال سیاسی و حفظ مرزهای کشور |
2 | اصل حاکمیت حداکثری ارزش‌های اسلامی | اصل مسئولیت‌پذیری در قبال سرنوشت جامعه | اصل رعایت قوانین طبیعی و سنت‌های الهی |
3 | اصل دانش‌گستری و مبارزه با جهل و خرافات | اصل وحدت و انسجام اجتماعی و پرهیز از تعصبات قومی، نژادی و ناسیونالیستی | اصل حفظ حقوق و پای‌بندی به قراردادهای منطقه‌ای و معاهدات بین‌المللی |
4 | اصل تأمین آزادی‌های سیاسی و اجتماعی در چارچوب قانون | اصل تقدم منافع و مصالح جامعه بر منافع قردی | اصل تکامل جمادات و نباتات و حیوانات |
5 | اصل آموزش و پرورش و تربیت بدنی رایگان | اصل رجحان کارگروهی و جمع‌گرایی بر کار فردی | اصل اعتلای سطح منزلت کشور در سطح منطقه و جهان |
6 | اصل مشارکت عامه مردم در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی خویش | اصل نظم و انضباط اجتماعی | اصل بهره‌برداری بهینه از فناوری‌های نوپدید و فضای مجازی |
7 | اصل شکل‌گیری نظام اداری صحیح و حذف تشکیلات غیرضرور | اصل مواسات، برادری و برابری | اصل عدالت سرزمینی و و عدالت بین نسلی در بهره‌برداری‌ها |
8 | اصل تأمین حقوق همه آحاد جامعه اعم از زن و مرد و تساوی شهروندان در برابر قانون | اصل لاضرر و لاضرار و اینکه نمی‌توانیم برای دستیابی به منافع خویش به منافع دیگران و خودمان ضرر وارد کنیم | اصل قانون‌پذیری و عمل در چارچوب قانون در بهره‌برداری از طبیعت |
9 | اصل ایجاد امنیت قضایی عادلانه برای همه مردم | اصل جذب حداکثری دیگران و دفع حداقلی ضمن رعایت تولی و تبری | اصل میانه‌روی و اعتدال سیاسی و کمک به توسعه صلح و ثبات منطقه‌ای |
10 | اصل ایجاد فرصت‌ها و امکانات عادلانه برای رشد آحاد جامعه در تمام زمینه‌های معنوی و مادی و از جمله اشتغال و فعالیت | اصل تناسب بلوغ اجتماعی افراد و انتخاب سبک زندگی آنان | اصل پاسداری از وطن و مجاهدت در راه خدا |
11 | اصل قانونمداری و حاکمیت قانون و استیفای حقوق آحاد جامعه | اصل رقمت، اخوت، مهرورزی، محبت و احترام متقابل | اصل پذیرش تغییرات محیطی و تطابق زندگی فردی و اجتماعی آن |
12 | اصل رصد و درک فرصت‌ها و تبدیل آن به منفعت با برنامه‌ریزی و اقدام با مشارکت مردم | اصل مراعات سنت‌های الهی، قوانین الهی و عرف جامعه اسلامی | اصل آمایش سرزمینی و محرومیت‌زدائی |
13 | اصل شفافیت و پرهیز از پنهان‌کاری امور از ملت و اطلاع‌رسانی موثق، به موقع و | اصل امر به معروف و نهی از منکر و دعوت مردم به حق و پرهیز از باطل | اصل آینده‌شناسی، هدفمند و تدبیر امور در عین رضایت به مقدرات الهی |
14 | اصل شور و مشورت برای شنیدن آرا و نظرات متفاوت در حکومت | اصل مبارزه اسراف و زیاده‌روی در مصرف بیجا | اصل فراهم کردن ابزار کار برای عمران و آبادانی سرزمینی |
15 | اصل شایسته‌گزینی کارگزاران و شایسته‌سالاری در عزل و نصب مدیران | اصل تعاون و همفزائی، اعتماد و همکاری متقابل | اصل شکرگزاری و صیانت از فرصت‌های شغلی و کسب درآمدی |
16 | اصل برقراری نظم و انضباط اجتماعی و مقابله با هنجارشکنی‌ها | اصل توانمندسازی، کارآفرین و اشتغال | اصل حفظ محیط‌زیست و منابع طبیعی |
17 | اصل اقامه نماز و رفع موانع عبودیت فردی و اجتماعی | اصل رعایت حجاب، عفاف و پوشش | اصل بهره‌برداری عادلانه از مواهب طبیعت و رعایت محیط‌زیست و منابع طبیعی |
18 | اصل تکامل و تأمین اجتماعی و معیشت آحاد جامعه | اصل رفق و مدارا و همزیستی با همنوعان | اصل بیابان‌زدائی و کاشت انسجام اشیاء و درختان |
19 | اصل اعمال ولایت و اعتمادبین مردم و مسئولین | اصل احسان و نیکوکاری و خیرخواهی برای دیگران | اصل جلوگیری از تغییر کاربری به دلیل زمین‌ها |
20 | اصل رفع تبعیض، فقر و فساد بلاسرعت و مبارزه با اختلاف طبقاتی | اصل جنس فعالانه در صحنه کارآفرین اجتماعی | اصل توسعه فرهنگ وقف و رعایت نبات واقف |
چشم‌انداز، مأموریت و خاستگاه و کارکردهای نظام اجتماعی
برای ترسیم دورنما و چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق‌های آرمانی تا مطلوب، خاستگاه نظام اسلامی و مأموریت‌های نظام اجتماعی اسلام و کارکردهای بالقوه و بالفعل نظام حکومتی الگو با تأکید بر عرصه‌های اجتماعی به آموزه‌های اسلام ناب محمدی (ص) رهنمودها و فرامین امامین انقلاب اسلامی، اسناد بالادستی از جمله قانون اساسی و سیاست‌ها کلان و موضوعی مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام و برنامه‌های راهبردی تدوین شده در امور اجتماعی و.... مراجعه گردیده و پاسخ سؤال چشم‌انداز، مأموریت و خاستگاه و کارکردهای نظام اجتماعی الگو کدامند؟ با استفاده از روش گروه کانونی و بررسی اسناد به شرح بخش‌های بعدی جمع‌بندی گردیده است:
در چشم‌انداز بیست ساله کشور، در افق 1404، ایران کشوری است توسعه‌یافته یا جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی، الهام‌بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین‌الملل، جامعه ایرانی با تأکید بر عرصه‌های اجتماعی دارای چنین ویژگی‌هایی باید باشد:
توسعه‌یافته، متناسب با مقتضیات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی خود، متکی بر اصول اخلاقی و ارزش‌های اسلامی، ملی و انقلابی، با تأکید بر مردمسالاری دینی، عدالت اجتماعی، آزادی‌هایی مشروع، حفظ کرامت و حقوق انسان‌ها و بهره‌مندی از امنیت اجتماعی و قضائی.
امن، مقتدر با سامان دفاعی مبتنی بر بازدارندگی همه‌جانبه و پیوستگی مردم و حکومت.
برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فناوری، متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی.
برخوردار از سلامت، رفاه، امنیت غذایی، تأمین اجتماعی، فرصت‌های برابر، توزیع مناسب درآمد، نهاد مستحکم خانواده، به دور از فقر، تبعیض و بهره‌مند از محیط‌زیست مطلوب.
فعال، مسئولیت‌پذیر، ایثارگر، مؤمن، رضایت‌مند، برخوردار از وجدان کاری، انضباط، روحیه تعاون و سازگاری اجتماعی، متعهد به انقلاب و نظام اسلامی و شکوفایی ایران و مفتخر به ایرانی بودن.
در یک جمع‌بندی از دیدگاه این چشم‌انداز در افق 1404 کشور است: "متکی بر اصول اخلاقی، برخوردار از عدالت اجتماعی و به دور از تبعیض، بهره‌مند از امنیت اجتماعی، برخوردار از تأمین اجتماعی، برخوردار از نهاد مستحکم خانواده، برخوردار از سرمایه اجتماعی".
چشم‌انداز آرمانی تمدن نوین اسلامی در افق 1444
چشم‌انداز کشور را از دیدگاه سند پایه الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت در افق 1444 بدین قرار ترسیم شده است:
در سال 1444 هجری شمسی، مردم ایران دیندار، عموماً پیرو قرآن‌کریم، سنت پیامبر (ص) و اهل‌بیت (ع) و با سبک زندگی و خانواده اسلامی – ایرانی و روحیه جهادی، قانونمدار، پاسدار ارزش‌ها، هویت ملی و میراث انقلاب اسلامی، تربیت یافته به تناسب استعداد و علاقه تا عالی‌ترین مراحل معنوی، علمی و مهارتی و شاغل در حرفه متناسب‌اند و از احساس امنیت، آرامش، آسایش، سلامت و امید زندگی در سطح برتر جهانی برخوردارند.
آرمان‌های جمهوری اسلامی ایران در افق 1444 در عرصه‌های فرهنگی – اجتماعی از دیدگاه سند پایه الگوی اسلامی – ایرانی عبارتند از:
جمهوری اسلامی ایران تا سال 1444 هجری شمسی به (کشوری) پیشتاز در تولید علوم انسانی – اسلامی و فرهنگ متعالی در سطح بین‌المللی تبدیل شده و در میان پنج کشور پیشرفته جهان در تولید اندیشه، علم و فناوری جای گرفته و از اقتصادی دانش‌بنیان، خوداتکا و مبتنی بر عقلانیت و معنویات اسلامی، برخوردار و دارای یکی از ده اقتصاد بزرگ دنیا است. تا آن زمان سلامت محیط‌زیست و پایداری منابع طبیعی، آب، انرژی و امنیت غذایی با حداقل نابرابری فضایی در کشور فراهم شده، کشف منابع، خلق مزیت‌ها و فرصت‌های جدید و وفور نعمت برای همگان با رعایت عدالت بین نسلی حاصل شده است. فقر، فساد و تبعیض در کشور، ریشه‌کن گردیده و تکافل عمومی و تأمین اجتماعی جامع و فراگیر و دسترسی آسان همگانی به نظام فضایی عادلانه تأمین شده است.
چشم‌انداز نظام حکومت عدل جهانی مهدوی (عج)
جامعه مهدوی (عج) جامعه‌ای است که در آن حق حاکمیت تام یافته، نیکبختی، طراوت، امنیت و برکت در آن عالم‌گیر می‌شود و به همین دلیل در دین مبین اسلام، به عنوان الگوی نهایی و ایده اصل زندگی در این دنیا معرفی شده است.
مهمترین ابعاد و مؤلفه‌های این جامعه عبارتست از: حاکمیت الهی و حکومت صالحان، اجرای احکام و حدود الهی، دستیابی بشر به سعادت نهایی "براساس خداپرستی، اقامه عدل نه صرف عمل به عدالت، امنیت و آزادی، آرامش، علم، گسترش معنویت و اخلاق، اتحاد و همدلی، ریشه‌کن فقر، بر این اساس، جامعه مهدوی می‌تواند، الگوی مناسب برای سیاستگذاری کشور و برنامه‌ریزی بلندمدت باشد. الگوی جامعه مهدوی، الگویی است که می‌تواند برای ما درس‌آموز بوده، برنامه‌ریزی‌های کلان ما را بهبود بخشد. البته لازم به ذکر است که جامعه آرمانی مهدوی (عج) را به هیچ عنوان نمی‌توان بدون حضور حضرت حجت (ع) در حکومت، به طور کامل محقق نمود، لذا وظیفه مؤمنین در عصر غیبت، صرفاً ایجاد جامعه منتظر است.
ایران اسلامی تا آن زمان از تداوم رهبری فقیه عادل، شجاع و توانمند و ضمانت کافی برای سیاست‌ها، قوانین و نظامات مبتنی بر اسلام برخوردار است و همچنان با اتکا به آرای عمومی از طریق مشارکت آزادانه مردم در انتخابات به دور از تهدید ثروت و قدرت و با بهره‌گیری نظام‌مند از مشورت جمعی نخبگان اداره می‌شود و قدرت کامل برای دفاع بازدارنده از عزت، حاکمیت ملی و استقلال، امنیت همه‌جانبه و تمامیت ارضی خویش را حفظ کرده و عامل اصلی وحدت و اخوت اسلامی، ثبات منطقه‌ای و عدالت و صلح جهانی است.
در سال 1444 ایران از نظر سطح کلی پیشرفت و عدالت در شمار چهار کشور برتر آسیا و هفت کشور برتر دنیا شناخته می‌شود و دارای ویژگی‌هایی برجسته جامعه اسلامی و خاستگاه تمدن نوین اسلامی – ایرانی است.
مأموریت، خاستگاه (چرائی) و اهداف نهایی نظام اجتماعی
هدف نهایی، تعالی و تکامل و قرب الهی است، هدف پایین‌تر از آن، انسان‌سازی است، هدف پائین‌تر از آن، ایجاد جامعه اسلامی است با همه مشخصات و آثار، که استقرار عدالت در آن باشد، توحید باشد، معنویت باشد، این‌ها اهداف هستند.
رسالت ملت و نظام جمهوری اسلامی ایران، حرکت عقلانی، مؤمنانه و متعهدانه در جهت ایجاد تمدن نوین اسلامی، متناسب با آرمان‌ها در زیست‌بوم ایران و مناطق تحت نفوذ انقلاب اسلامی است.
در یک جمع‌بندی، به نظر می‌رسد روح حاکم بر رسالت ملت و نظام جمهوری اسلامی استقامت در مسیر پرفروغ انقلاب اسلامی است که با ساختن جامعه منتظر، افضل اعمال امت را به شکل اجتماعی محقق ساخته و از این طریق زمینه‌ساز حرکت در عصر غیبت است. مسیر این حرکت از خودسازی، تشکیل خانواده، جامعه‌پردازی (جامعه‌سازی)، دولت‌سازی، تمدن‌سازی، امت‌سازی (بر بستر فرهنگ، علم، فناوری و دین) عبور می‌کند.